«Η αξιοποίηση του αρχαίου μύθου στην παραγωγή ποιητικού λόγου»

Δήμητρα Βαγενά , Φιλόλογος-Γλωσσολόγος, msc Ειδική Παιδαγωγός

Φέτος στο εργαστήριο Δημιουργικής γραφής που υλοποιείται κάθε χρόνο στο σχολείο μας εδώ και τρία χρόνια θέσαμε ως κύριο στόχο μας να αναδείξουμε τη χρήση του μύθου μέσα στον ποιητικό λόγο. Αυτό είχε τη λογική της διαθεματικής σύνδεσης της διδακτέας ύλης της Ιστορίας, των Αρχαίων και των Νέων Ελληνικών του Γυμνασίου με την ποίηση, για να ερευνήσουμε πώς μπορούμε να ωραιοποιήσουμε αυτό που ονομάζεται αναλυτικό πρόγραμμα στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.

Θελήσαμε, λοιπόν, αρχικά να εξοικειώσουμε τα παιδιά με την ποίηση του Τίτου Πατρίκιου, ο οποίος ακολούθησε τους προγενέστερους ποιητές της Γενιάς του ’30, Σεφέρη, Ρίτσο και Ελύτη. Οι ποιητές αυτοί συνδύασαν την ευρωπαϊκή τάση της εποχής τους, τον μοντερνισμό, με την ελληνική αρχαιογνωσία, ώστε να συγκρίνουν το ισχυρό ελληνικό παρελθόν με το παρακμάζον παρόν και το αβέβαιο μέλλον. Μέσα από την επιστροφή του αρχαίου μύθου στα ποιήματα της γενιάς του 30΄ θα αναπτυχθούν βασικά θέματα ΠΟΥ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΑΔΑ όπως η επιστροφή και η αναζήτηση της παράδοσης, το ανέφικτο της επιστροφής, ο επαναπατρισμός, ο νόστος, η νοσταλγία, η περιπλάνηση, η ξενιτιά, η σχέση της επιστροφής με τον θάνατο. Επίσης, θα τονιστεί η σύνθετη σχέση της αρχαιότητας με τη σύγχρονη ιστορία.

Είναι γεγονός πως η μυθική μέθοδος, με την οποία είναι συνυφασμένο μεγάλο εύρος ποιητικών κειμένων τις γενιάς του 1930, αξιοποιείται κατά κόρον και ποικιλοτρόπως από τους ποιητές και πεζογράφους της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς στην οποία και ανήκει ο Πατρίκιος.

Ο Τίτος Πατρίκιος εντάσσεται φυσικά σε αυτή την κατηγορία των λογοτεχνών, τόσο λόγω των μυθολογικών ποιημάτων του, όσο και λόγω των πεζών κειμένων του, που παραπέμπουν σε μυθολογικές αφηγήσεις π.χ., 1. «Το Τραγούδι των Σειρήνων» [1993] 2. «Ηρακλής και Νέσσος» [1993]. 3. «Το Σύνδρομο» [1993] 4.Ιστορία του λαβυρίνθου [2002],5. Τεχνάσματα του Οδυσσέα [2002],6. Το ταξίδι του Τηλέμαχου [2002].

Όπως διακρίνουμε ήδη από τους τίτλους καθίσταται εξαρχής φανερό το μυθολογικό πρότυπο με το οποίο διαλέγεται κάθε ποίημα. Ειδικότερα, κάθε τίτλος καθιστά σαφές το διακείμενο, εν προκειμένω το μυθολογικό πρόσωπο ή το αρχαίο μνημείο, το οποίο θα αποτελέσει το θέμα του αντίστοιχου ποιήματος. Όπως είναι φυσικό βέβαια, το δικό μας ενδιαφέρον επικεντρώνεται στον διάλογο του τίτλου με το κυρίως σώμα του ποιήματος, η εξέταση του οποίου μας οδηγεί σε κάποια γόνιμα συμπεράσματα. Πάνω σε αυτή τη λογική επεξεργαστήκαμε ποιήματα του Τίτου Πατρίκιου.

Για παράδειγμα στην «Ιστορία του Λαβύρινθου» που επεξεργαστήκαμε , ο Πατρίκιος δεν εκθειάζει τον άθλο του Θησέα, αλλά επιλέγει να παρουσιάσει τις συνέπειές του. Αφότου, ο Θησέας σκότωσε τον Μινώταυρο, ο λαβύρινθος εγκαταλείφθηκε και παράλληλα βγήκαν στο φως όλα, όσα κρύβονταν καλά σε αυτόν: οι τρομεροί διάδρομοι/ οι αίθουσες για τα βασανιστήρια, την ανθρωποφαγία/ οι στοές με τις κρυμμένες εφευρέσεις/ τους καταχωνιασμένους θησαυρούς. Το μυθικό σύμβολο του παρελθόντος φαίνεται στους πρώτους στίχους να έχει χάσει την αξία του στο παρόν. Όμως, στη συνέχεια αποκαλύπτεται πως προσομοιώσεις λαβυρίνθων, σκοτεινές κατασκευές/ δεν έπαψαν να χτίζονται με νέα υλικά/ με καινούρια τέρατα, θύματα, ήρωες, ηγεμόνες.

Σύμφωνα με τον Δ. Ν. Μαρωνίτη, στο ποίημα δεσπόζει «η σύγκριση και σύγκρουση ανάμεσα στο μυθολογικό παρελθόν και στο αμυθολόγητο παρόν» ενώ η στόχευση του Πατρίκιου, σχετίζεται με τη «μνημείωση της σύγχρονης ποίησης μέσω του αρχέτυπου μύθου». Πράγματι, τα νέα παιδιά, αγόρια και κορίτσια που μπαίνουν σε νέους λαβυρίνθους συμβολίζουν τους νέους ποιητές, οι οποίοι καταπιάνονται στα ποιήματά τους με το μυθικό δράμα, αναλαμβάνοντας όμοιους ρόλους με εκείνους του παλιού λαβυρίνθου και στήνοντας ομώνυμα είδωλα, αντίγραφα του αρχαίου θιάσου. Παράλληλα, βέβαια, το ποίημα θα μπορούσε να έχει και κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις, αποτελώντας μια αλληγορία για τη διάψευση των ονείρων και τη ματαιότητα του οράματος για αλλαγή: οι νέοι, γεμάτοι όνειρα ξεκινούν και προσπαθούν να αλλάξουν τον κόσμο, όμως, ήδη πριν από αυτούς, άλλοι έχουν υποβληθεί στην ίδια διαδικασία και έχουν οδηγηθεί στην απογοήτευση, γιατί κάθε Θησέας σκοτώνει τον δικό του Μινώταυρο και συμβάλλει προσωρινά στην ευημερία του κόσμου, όμως κάθε φορά εμφανίζονται νέα τέρατα και νέοι ηγεμόνες άρα και νέοι λαβύρινθοι.

Πράγματι, ακολουθώντας το παράδειγμα των λογοτεχνικών προγόνων του, Γ. Σεφέρη και Γ. Ρίτσου, ο Πατρίκιος στην πλειονότητα των περιπτώσεων ανασχηματίζει τον μύθο, μέσω της ανατροπής των θεματικών, υφολογικών και σημασιολογικών συνισταμένων του.

Κοινό χαρακτηριστικό των ηρώων αποτελεί η ματαιότητα των πράξεών τους, αφού ο Οδυσσέας παρά την πολυτάραχη ζωή του, μετά την επάνοδό του στην Ιθάκη, βρίσκεται σε τέλμα, αναζητώντας νέες προκλήσεις και τρόπους να διατηρήσει τη φήμη και τη νεότητά του [Ο Οδυσσέας ένιωθε ότι όσο γερνούσε/ ότι τα όσα είδε κι έπαθε/ αρκούσαν για τους άλλους, όχι για τον ίδιο («Τεχνάσματα του Οδυσσέα», Β΄, 369)],

Ταυτόχρονα, ο Τηλέμαχος, παρά τις φιλοδοξίες του, δεν κατόρθωσε να χαράξει τη δική του πορεία, αλλά εξακολούθησε να βρίσκεται υπό τη σκιά του ονόματος του πατέρα του [ένιωσε πως κι εκεί κάποιοι τον έβλεπαν/ σαν καθιερωμένο χρηστικό απομεινάρι/ ενός απόμακρου, μυθικού πλέον παρελθόντος («Το ταξίδι του Τηλέμαχου», Β΄, 370)].

Με βάση τα παραπάνω, αντιλαμβανόμαστε πως η γενική εντύπωση, που διαμορφώνει ο αναγνώστης από την επαφή του με το σύνολο των μυθολογικών ποιημάτων του Πατρίκιου, είναι πως ο μύθος αναδομείται και τα μυθικά στερεότυπα ανασκευάζονται. Οι πρωταγωνιστές εξισώνονται με κοινούς ανθρώπους, αποκαθηλώνονται από το βάθρο τους, και δεν αποτελούν πια σύμβολα γενναιότητας, δόξας και λάμψης. Τα κατορθώματά τους, διαδέχονται οι ανθρώπινες ανησυχίες και τα πάθη, και από τις στιγμές της δράσης, δεν έχει απομείνει παρά ένας απόηχος του ένδοξου μακρινού παρελθόντος. Ο Πατρίκιος, για να καταδείξει εμφατικά την πτώση των ηρώων, επιλέγει να αναφέρει στον τίτλο το όνομα κάθε ήρωα, ο οποίος στη συνείδησή μας περιβάλλεται με αίγλη, και έπειτα να καταρρίψει στο εσωτερικό του ποιήματος την εικόνα, που ο αναγνώστης έχει διαμορφώσει.

Αυτό το μετασχηματισμό του μύθου αξιοποιήσαμε για να προκαλέσουμε τον ανασχηματισμό της σκέψης των παιδιών και να τους δώσουμε το ερέθισμα για να βγάλουν από μέσα τους αυτό που τους απασχολεί.

Ο μαθητής ανατρέπει και αναστηλώνει το μύθο υπό νέους όρους, ώστε να αποτυπωθεί στην ποιητική του απόπειρα, το δικό του βίωμα, η δική του οπτική των πραγμάτων.

Αυτή την προσωπική αλήθεια κάθε παιδιού θελήσαμε να ανιχνεύσουμε , να τη βγάλουμε στην επιφάνεια, συνδέοντας το μύθο του Οδυσσέα, του Τηλέμαχου, του Θησέα και γενικά όλων των Ομηρικών προσώπων με το προσωπικό βίωμα , προκαλώντας τη δραματική ταύτιση του μαθητή με τον εκάστοτε ήρωα.

«Κι έπειτα βλέπεις ότι χωρίς τις λέξεις τίποτα δεν αποκτά υπόσταση…» Τίτος Πατρίκιος

Τριγωνομετρία-Πολύγωνα-Κύκλος

Γωνίες – Τρίγωνα

Ρητοί αριθμοί

Κλάσματα