«Η αξιοποίηση του αρχαίου μύθου στην παραγωγή ποιητικού λόγου»

Δήμητρα Βαγενά , Φιλόλογος-Γλωσσολόγος, msc Ειδική Παιδαγωγός

Φέτος στο εργαστήριο Δημιουργικής γραφής που υλοποιείται κάθε χρόνο στο σχολείο μας εδώ και τρία χρόνια θέσαμε ως κύριο στόχο μας να αναδείξουμε τη χρήση του μύθου μέσα στον ποιητικό λόγο. Αυτό είχε τη λογική της διαθεματικής σύνδεσης της διδακτέας ύλης της Ιστορίας, των Αρχαίων και των Νέων Ελληνικών του Γυμνασίου με την ποίηση, για να ερευνήσουμε πώς μπορούμε να ωραιοποιήσουμε αυτό που ονομάζεται αναλυτικό πρόγραμμα στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.

Θελήσαμε, λοιπόν, αρχικά να εξοικειώσουμε τα παιδιά με την ποίηση του Τίτου Πατρίκιου, ο οποίος ακολούθησε τους προγενέστερους ποιητές της Γενιάς του ’30, Σεφέρη, Ρίτσο και Ελύτη. Οι ποιητές αυτοί συνδύασαν την ευρωπαϊκή τάση της εποχής τους, τον μοντερνισμό, με την ελληνική αρχαιογνωσία, ώστε να συγκρίνουν το ισχυρό ελληνικό παρελθόν με το παρακμάζον παρόν και το αβέβαιο μέλλον. Μέσα από την επιστροφή του αρχαίου μύθου στα ποιήματα της γενιάς του 30΄ θα αναπτυχθούν βασικά θέματα ΠΟΥ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΑΔΑ όπως η επιστροφή και η αναζήτηση της παράδοσης, το ανέφικτο της επιστροφής, ο επαναπατρισμός, ο νόστος, η νοσταλγία, η περιπλάνηση, η ξενιτιά, η σχέση της επιστροφής με τον θάνατο. Επίσης, θα τονιστεί η σύνθετη σχέση της αρχαιότητας με τη σύγχρονη ιστορία.

Είναι γεγονός πως η μυθική μέθοδος, με την οποία είναι συνυφασμένο μεγάλο εύρος ποιητικών κειμένων τις γενιάς του 1930, αξιοποιείται κατά κόρον και ποικιλοτρόπως από τους ποιητές και πεζογράφους της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς στην οποία και ανήκει ο Πατρίκιος.

Ο Τίτος Πατρίκιος εντάσσεται φυσικά σε αυτή την κατηγορία των λογοτεχνών, τόσο λόγω των μυθολογικών ποιημάτων του, όσο και λόγω των πεζών κειμένων του, που παραπέμπουν σε μυθολογικές αφηγήσεις π.χ., 1. «Το Τραγούδι των Σειρήνων» [1993] 2. «Ηρακλής και Νέσσος» [1993]. 3. «Το Σύνδρομο» [1993] 4.Ιστορία του λαβυρίνθου [2002],5. Τεχνάσματα του Οδυσσέα [2002],6. Το ταξίδι του Τηλέμαχου [2002].

Όπως διακρίνουμε ήδη από τους τίτλους καθίσταται εξαρχής φανερό το μυθολογικό πρότυπο με το οποίο διαλέγεται κάθε ποίημα. Ειδικότερα, κάθε τίτλος καθιστά σαφές το διακείμενο, εν προκειμένω το μυθολογικό πρόσωπο ή το αρχαίο μνημείο, το οποίο θα αποτελέσει το θέμα του αντίστοιχου ποιήματος. Όπως είναι φυσικό βέβαια, το δικό μας ενδιαφέρον επικεντρώνεται στον διάλογο του τίτλου με το κυρίως σώμα του ποιήματος, η εξέταση του οποίου μας οδηγεί σε κάποια γόνιμα συμπεράσματα. Πάνω σε αυτή τη λογική επεξεργαστήκαμε ποιήματα του Τίτου Πατρίκιου.

Για παράδειγμα στην «Ιστορία του Λαβύρινθου» που επεξεργαστήκαμε , ο Πατρίκιος δεν εκθειάζει τον άθλο του Θησέα, αλλά επιλέγει να παρουσιάσει τις συνέπειές του. Αφότου, ο Θησέας σκότωσε τον Μινώταυρο, ο λαβύρινθος εγκαταλείφθηκε και παράλληλα βγήκαν στο φως όλα, όσα κρύβονταν καλά σε αυτόν: οι τρομεροί διάδρομοι/ οι αίθουσες για τα βασανιστήρια, την ανθρωποφαγία/ οι στοές με τις κρυμμένες εφευρέσεις/ τους καταχωνιασμένους θησαυρούς. Το μυθικό σύμβολο του παρελθόντος φαίνεται στους πρώτους στίχους να έχει χάσει την αξία του στο παρόν. Όμως, στη συνέχεια αποκαλύπτεται πως προσομοιώσεις λαβυρίνθων, σκοτεινές κατασκευές/ δεν έπαψαν να χτίζονται με νέα υλικά/ με καινούρια τέρατα, θύματα, ήρωες, ηγεμόνες.

Σύμφωνα με τον Δ. Ν. Μαρωνίτη, στο ποίημα δεσπόζει «η σύγκριση και σύγκρουση ανάμεσα στο μυθολογικό παρελθόν και στο αμυθολόγητο παρόν» ενώ η στόχευση του Πατρίκιου, σχετίζεται με τη «μνημείωση της σύγχρονης ποίησης μέσω του αρχέτυπου μύθου». Πράγματι, τα νέα παιδιά, αγόρια και κορίτσια που μπαίνουν σε νέους λαβυρίνθους συμβολίζουν τους νέους ποιητές, οι οποίοι καταπιάνονται στα ποιήματά τους με το μυθικό δράμα, αναλαμβάνοντας όμοιους ρόλους με εκείνους του παλιού λαβυρίνθου και στήνοντας ομώνυμα είδωλα, αντίγραφα του αρχαίου θιάσου. Παράλληλα, βέβαια, το ποίημα θα μπορούσε να έχει και κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις, αποτελώντας μια αλληγορία για τη διάψευση των ονείρων και τη ματαιότητα του οράματος για αλλαγή: οι νέοι, γεμάτοι όνειρα ξεκινούν και προσπαθούν να αλλάξουν τον κόσμο, όμως, ήδη πριν από αυτούς, άλλοι έχουν υποβληθεί στην ίδια διαδικασία και έχουν οδηγηθεί στην απογοήτευση, γιατί κάθε Θησέας σκοτώνει τον δικό του Μινώταυρο και συμβάλλει προσωρινά στην ευημερία του κόσμου, όμως κάθε φορά εμφανίζονται νέα τέρατα και νέοι ηγεμόνες άρα και νέοι λαβύρινθοι.

Πράγματι, ακολουθώντας το παράδειγμα των λογοτεχνικών προγόνων του, Γ. Σεφέρη και Γ. Ρίτσου, ο Πατρίκιος στην πλειονότητα των περιπτώσεων ανασχηματίζει τον μύθο, μέσω της ανατροπής των θεματικών, υφολογικών και σημασιολογικών συνισταμένων του.

Κοινό χαρακτηριστικό των ηρώων αποτελεί η ματαιότητα των πράξεών τους, αφού ο Οδυσσέας παρά την πολυτάραχη ζωή του, μετά την επάνοδό του στην Ιθάκη, βρίσκεται σε τέλμα, αναζητώντας νέες προκλήσεις και τρόπους να διατηρήσει τη φήμη και τη νεότητά του [Ο Οδυσσέας ένιωθε ότι όσο γερνούσε/ ότι τα όσα είδε κι έπαθε/ αρκούσαν για τους άλλους, όχι για τον ίδιο («Τεχνάσματα του Οδυσσέα», Β΄, 369)],

Ταυτόχρονα, ο Τηλέμαχος, παρά τις φιλοδοξίες του, δεν κατόρθωσε να χαράξει τη δική του πορεία, αλλά εξακολούθησε να βρίσκεται υπό τη σκιά του ονόματος του πατέρα του [ένιωσε πως κι εκεί κάποιοι τον έβλεπαν/ σαν καθιερωμένο χρηστικό απομεινάρι/ ενός απόμακρου, μυθικού πλέον παρελθόντος («Το ταξίδι του Τηλέμαχου», Β΄, 370)].

Με βάση τα παραπάνω, αντιλαμβανόμαστε πως η γενική εντύπωση, που διαμορφώνει ο αναγνώστης από την επαφή του με το σύνολο των μυθολογικών ποιημάτων του Πατρίκιου, είναι πως ο μύθος αναδομείται και τα μυθικά στερεότυπα ανασκευάζονται. Οι πρωταγωνιστές εξισώνονται με κοινούς ανθρώπους, αποκαθηλώνονται από το βάθρο τους, και δεν αποτελούν πια σύμβολα γενναιότητας, δόξας και λάμψης. Τα κατορθώματά τους, διαδέχονται οι ανθρώπινες ανησυχίες και τα πάθη, και από τις στιγμές της δράσης, δεν έχει απομείνει παρά ένας απόηχος του ένδοξου μακρινού παρελθόντος. Ο Πατρίκιος, για να καταδείξει εμφατικά την πτώση των ηρώων, επιλέγει να αναφέρει στον τίτλο το όνομα κάθε ήρωα, ο οποίος στη συνείδησή μας περιβάλλεται με αίγλη, και έπειτα να καταρρίψει στο εσωτερικό του ποιήματος την εικόνα, που ο αναγνώστης έχει διαμορφώσει.

Αυτό το μετασχηματισμό του μύθου αξιοποιήσαμε για να προκαλέσουμε τον ανασχηματισμό της σκέψης των παιδιών και να τους δώσουμε το ερέθισμα για να βγάλουν από μέσα τους αυτό που τους απασχολεί.

Ο μαθητής ανατρέπει και αναστηλώνει το μύθο υπό νέους όρους, ώστε να αποτυπωθεί στην ποιητική του απόπειρα, το δικό του βίωμα, η δική του οπτική των πραγμάτων.

Αυτή την προσωπική αλήθεια κάθε παιδιού θελήσαμε να ανιχνεύσουμε , να τη βγάλουμε στην επιφάνεια, συνδέοντας το μύθο του Οδυσσέα, του Τηλέμαχου, του Θησέα και γενικά όλων των Ομηρικών προσώπων με το προσωπικό βίωμα , προκαλώντας τη δραματική ταύτιση του μαθητή με τον εκάστοτε ήρωα.

«Κι έπειτα βλέπεις ότι χωρίς τις λέξεις τίποτα δεν αποκτά υπόσταση…» Τίτος Πατρίκιος

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΣΤΟ ΒΕΛΓΙΟ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΒΕΛΓΙΟ στο πλαίσιο του άξονα « Σχολείο και Κοινότητα»

• Πρώτος στόχος μας: η εκπαιδευτική δράση στη Commission.

Το Κέντρο Επισκεπτών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες κατόπιν πρόσκλησης, υποδέχτηκε  ομάδα 36 μαθητών του σχολείου μας για την υλοποίηση εκπαιδευτικού προγράμματος. Η ομάδα μας ανακάλυψε τον ρόλο της Επιτροπής και  έμαθε τις βασικές πολιτικές της από το εξειδικευμένο προσωπικό της . Το Κέντρο Επισκεπτών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που έχει την έδρα του στις Βρυξέλλες, έδωσε στους μαθητές μας τη δυνατότητα να γνωρίσουν καλύτερα τη λειτουργία, τις πολιτικές και τις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.  Τα παιδιά  μας εξοικειώθηκαν με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, κατανόησαν το ρόλο των κρατών μελών στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και καλλιέργησαν την ευρωπαϊκή συνείδηση, η οποία θα τους δώσει τα φτερά για να γίνουν όχι μόνο Ευρωπαίοι πολίτες , αλλά και πολίτες του κόσμου.

• Δεύτερος στόχος μας: η διά ζώσης προσέγγιση της Φλαμανδικής Αρχιτεκτονικής & Ζωγραφικής, η βιωματική ενασχόληση με τα κτήρια Γοτθικού ρυθμού και η εξοικείωση με τη Μεσαιωνική Ευρωπαϊκή Ιστορία.

To Βέλγιο είναι  ένας μοναδικός προορισμός που αγκαλιάζει την πολυπολιτισμικότητα, όσο και τη διαπολιτισμικότητα. Πιο ειδικά, απολαμβάνει κανείς τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα της υπέροχης φλαμανδικής Τέχνης, τη μόδα, την πλούσια ιστορία του Βελγίου, καθώς και την απίστευτη φυσική ομορφιά του. Μπορεί μάλιστα ως χώρα να είναι μικρή σε έκταση, αλλά σίγουρα «μαγεύεται» κανείς από τα μοναδικά αξιοθέατα και τοπία που αντικρίζει.

Πρώτος μας σταθμός είναι η Αμβέρσα, το τρίτο μεγαλύτερο λιμάνι της Ευρώπης, το οποίο μάλιστα βρίσκεται στο σταυροδρόμι, όπου συναντιούνται η Ολλανδία, η Γερμανία, το Λουξεμβούργο και η Γαλλία. Αυτή η πόλη-στολίδι χαρακτηρίζεται από ένα συνονθύλευμα της μοντέρνας τέχνης και της παράδοσης, της μοντέρνας αρχιτεκτονικής με τα ιστορικά κτήρια.

Το κέντρο της Παλιάς Πόλης, γύρω από τον επιβλητικό γοτθικό καθεδρικό, είναι πανέμορφο, με χαρακτηριστικά ίδια με αυτά του 17^ου αιώνα, όποτε και αποτελούσε κέντρο καλλιτεχνικής δημιουργίας. Η γοτθική και μπαρόκ αρχιτεκτονική της Φλάνδρας, έχει σαφώς σημαδέψει την Αμβέρσα. Φυσικά, δε γίνεται κανείς να φύγει από την Αμβέρσα χωρίς να έχει επισκεφθεί το σπίτι του Ρούμπενς, του σπουδαιότερου μπαρόκ καλλιτέχνη της Βόρειας Ευρώπης και ιδρυτή της φλαμανδικής σχολής. Έργα του μπορεί κανείς να συναντήσει σε εκκλησίες και μουσεία στην Αμβέρσα. Μάλιστα, ένα από τα πιο σημαντικά έργα του, αν όχι το σημαντικότερο, η Αποκαθήλωση, βρίσκεται στον καθεδρικό ναό της Αμβέρσας

Νότια του Grote Markt, συναντήσαμε το σπίτι που ονομάστηκε “De gulden passer” («Οι χρυσές πυξίδες»). Εκεί, έζησαν οι κληρονόμοι του Moretus και ο τυπογράφος και βιβλιοδέτης, Christoffer Plantin. Επίσης, θεωρείται ο πρώτος εκδοτικός οίκος στον κόσμο. Το συγκεκριμένο σπίτι αποτελεί πλέον ένα εντυπωσιακό παράδειγμα αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής, ενώ σήμερα το κτίριο μετατράπηκε σε μουσείο, το οποίο ονομάζεται Plantin-Moretus (αποτελεί μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO). Το μουσείο παρουσιάζει την ιστορία της εκτύπωσης, ενώ ταυτόχρονα ενσωματώνει την ατμόσφαιρα ενός παλαιού τύπου φλαμανδικού πατριωτικού σπιτιού. Η ιστορία των βιβλίων, καθώς και οι διαδικασίες που συνδέονται με την παραγωγή τους, πρώτες μορφές ανάπτυξης γραφής και αλφαβήτου, συνοδευόμενες από αξιόλογα αρχαιολογικά ευρήματα και χειρόγραφα, καθώς και εκθέματα αφιερωμένα στον Johannes Gutenberg και στις μοναδικές εφευρέσεις του (εκτύπωση γραμματοσειρών με κινητό τύπο) αποτελούν βασικές γνώσεις οι οποίες σηματοδοτούν την πορεία της ανθρωπότητας.

Δεύτερος σταθμός μας είναι η Μπρυζ. Η ιστορία της πόλης ξεκινάει κατά τον 1ο αιώνα προ Χριστού, από την Ρωμαϊκή περίοδο, όταν ο Ιούλιος Καίσαρας κατέλαβε την περιοχή και έχτισε τα πρώτα τείχη για να προστατέψει την περιοχή από τους πειρατές. Η χρυσή εποχή της πόλης ήταν κατά των 12ο με 15ο αιώνα όταν και το λιμάνι της έδωσε τον τίτλο της «κύριας εμπορικής πόλης» του κόσμου ενώ κατά την διάρκεια της εποχής αυτής άνοιξε και το Bourse (1309) που κατά πάσα πιθανότητα είναι το πρώτο χρηματιστήριο στον κόσμο. Σήμερα, η πόλη συνεχίζει να οφείλει μέρος της ευημερίας της στο λιμάνι, μαζί με τον τουρισμό ενώ είναι επίσης γνωστή και ως Σπίτι του Κολεγίου της Ευρώπης, ενός ανεξάρτητου πανεπιστημίου Ευρωπαϊκών σπουδών.

Τρίτος σταθμός μας είναι  η Γάνδη, μια μαγευτική μικρή πόλη στη Φλάνδρα γεμάτη με κανάλια, υπέροχα κτίρια και πλακόστρωτα δρομάκια, η Γάνδη είναι άκρως γοητευτική. Κάποτε ήταν μια σημαντική πόλη-λιμάνι και η θέση της στη συμβολή δύο ποταμών την κατέστησε στρατηγικό σημείο κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Με τον καιρό, η Γάνδη συγκέντρωσε μεγάλο πλούτο και, ως εκ τούτου, αναπτύχθηκε πολύ, κάτι που αποτυπώνεται μέχρι και σήμερα στην επιβλητική αρχιτεκτονική της. Τα πρώην αρχοντικά, το μεσαιωνικό της κάστρο, οι γοτθικές εκκλησίες και η Αγία Τράπεζα της Γάνδης – ένα από τα σημαντικότερα έργα τέχνης στον κόσμο – βρίσκονται όλα σε εξαιρετικά καλή κατάσταση μέχρι και σήμερα και καθιστούν την μικρή φλαμανδική πόλη σωστό κουκλόσπιτο.

Η Γάνδη είναι πολύ πιο νεανική και πολυπρόσωπη. Φιλοξενώντας την Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών (Kask) και το Βασιλικό Ωδείο, η Τέχνη σε αυτή τη γραφική πανεπιστημιούπολη είναι διάχυτη παντού. Αιώνες ιστορίας και πολιτισμού συμβαδίζουν εδώ με τη σύγχρονη ματιά και τη μοντέρνα δημιουργικότητα

Τέλος, η περιήγησή μας στις Βρυξέλλες συμπεριέλαβε το Old Masters Museum με ζωγραφικούς πίνακες μεγάλων Φλαμανδών ζωγράφων , καθώς και την επίσκεψή μας στο μουσείο του μεγάλου Φλαμανδού ζωγράφου Magritte.  Επισκεφθήκαμε το Atomium, το οποίο αναπαριστά την κυψελίδα ενός κρυστάλλου σιδήρου, μεγεθυμένη κατά 165 δισεκατομμύρια φορές, με κάθετο σώμα διαγώνια, σωλήνες κατά μήκος των 12 άκρων του κύβου και από τις 8 κορυφές προς το κέντρο.